Separacja sądowa orzekana jest w sytuacji, w której między małżonkami nastąpił zupełny rozkład pożycia małżeńskiego.
Różnica między separacją, a rozwodem jest taka, że rozpad pożycia małżeńskiego nie ma charakteru trwałego. Separacja sądowa jest z założenia zdarzeniem chwilowym, orzekany na określony czas.
Separacja, w przeciwieństwie do rozwodu, jest odwracalna. Innymi słowy, jest to pewnego rodzaju przerwa w małżeństwie, w wyniku której albo nastąpić może uratowanie związku małżeńskiego, albo małżonkowie utwierdzą się w przekonaniu, że dalsze życie razem jest bezcelowe.
Najważniejszym skutkiem separacji jest fakt, że od momentu jej sądowego orzeczenia między małżonkami powstaje rozdzielność majątkowa. Co również istotne, aby separacja sądowa doszła do skutku, musi chcieć jej każdy z małżonków. Jeśli jeden małżonek żąda orzeczenia separacji, a drugi zaś żąda orzeczenia rozwodu i żądanie to jest uzasadnione, wówczas sąd orzeknie rozwód.